Қазіргі жағдайда қанайналым жүйесі патологиясынан өлім мен мүгедектікке айналу еңбекке қабілетті 40- 60 жастағы адамдардың арасында жиілеп барады. Демек, бұл проблеманың әлеуметтік маңызы күннен-күнге өсіп келеді.

Әдетте, жүрек пен кан тамырларының біріккен қызметі нәтижесінде ағзалар мен тіндер дәл жағдайына сәйкес қажетті қанмен қамтамасыз етіледі.

Толық тыныштық жағдайда организмнің қанға мұқтаждығы мөлшермен минутына 4,5-5 л. Ауыр қол жүмысын атқарғанда бүл мүқтаждық 3-4 есе артады. Мұндай организмнің жағдайына қарай қанға мүқтаждығы өзгеріп түруы , қанайналым жүйесінде үлкен бейімделу мүмкіншіліктері аркылы қамтамасыз етіледі.

Жүрек-қан тамырының өте нәзік, әрі тұрақты реттелу тетіктері бар. Олар организм денгейінде жүйелік, ағзалық, жасушалық,  молекулалықдеңгейде болады. Реттелу тетіктері жүректің кейбір бөліктерінің жұмысын және қан тамырлармен байланысын ғана реттеп қоймай, оның баска жүйелермен де (тыныс алу және кан) байланысын реттейді. Сондықтан қанайналым бұзылғанда өкпеде зат алмасуы тіндерінде 0₂-ін пайдалану, сүйек кемігінде эритропоэздің артуы т.с.с. өзгерістер байқалады. Осының нәтижесінде қан айналым жүйесінің кейбір жерлердегі бұзылыстары ұзақ уақыт сыртқы ортаға бейімделген күйінде сақталып тұрады. Егер бұзылу тым үлкейіп, организмнің компенсациялық мүмкіншіліктері азайған немесе әлсіреген болса, онда қанайналымның жеткіліксіздігі дамиды.

Қанайналымнын жеткіліксіздігі белгілі бір жүктемелерден кейін немесе тіпті тыныштық жағдайлардың өзінде ағзалар мен тіндердің мұқтаждығына сәйкее айналымдағы қанның тиісті мөлшерімен қамтамасыз етілмеуіне келетін жағдай.

Осының нәтижесінде ағзалар мен тіндер 0₂ мен коректік заттармен қамтамасыз етілмейді және олардан зат алмасудың соңғы өнімдері сыртқы шығарылмайды.

Жүрек шамасыздығы (ЖШ) - жүрек-қантамыр жүйесінің ағзалар мен тіндерге жеткілікті мөлшерде кан жеткізу кабілетінің төмендеуі.

ЖШ – бұл  жүректің қан айдау қызметінің нашарлауы салдарынан организмдіқанмен камтамасыз ету кабілетінің төмендеу синдромы.

Жүректің айдау қызметінің төмендеу салдарынан нейрогуморалды жүйесінің белсенділігі жүреді, ол өз кезегінде тамырдың ваконстрикниясына - ағзалардын ишемиясы - сұйыктын іркілуі (судың жиналуы) - әрі карай миокардтың зақымдалуына алып келеді.

Этиологиясы. ЖШ - бұл жүрек кан тамыр ауруларының асқынуы болып табылады .

Ең жиі себебі: ЖИА +АГ (75%), соның ішінде ПИКС, ал қалғаны миокардтың аурулары, соның ішінде ДКМП, жүрек ақауы және т.б.

Өлім көрсеткіші ЖШ клиникалык симптомдары пайда болғаннан соң жылына 25%, ал айқын ЖШ кезінде 6 айда 50 %-ға дейін жетеді. Бұл ЖШ - жүрек-кантамыр ауруларының ең соңғы сатысы (егер науқас осы сатыға дейін өмір сүретін болса, өкінішке орай, науқастардың көпшілігі ЖШ пайда болғанға дейін ерте көз жұмады).

Жүректің айдау қызметінің төмендеуінің және ЖШ пайда болу себептері:

1       Миокардтың закымдалуы;

2 Жүрекке көлемдік немесе қысымдык күш

түсу;

3 Жүректің диастолалық қызметінің бүзылысы.

Патогенезі. ЖШ кезіңде жүректің жиырылу күші

мен жүректің айдау функциясының төмендеуінен канмен адекватты қамтамасыз ету жетіспейді.

Жүректің айдау функциясының төмендеуіне жауап ретінде компенсаторлы механизм косылады:

Клиникалың белгілері

ЖШ негізгі клиникалық белгілері физикалық білеттіліктің төмендеуі, әлсіздік, шаршау, ентігу периферияльщ ісіну, тахикардия, цианоз.

Ентігу - қанайналым жетімсіздігінен ағзалар мен тіндерде 0₂ азайып, СО2, газы көбейеді зат алмасу бүзылып, метоболизмдік ацидоз дамиды. Осыдан артык С0₂ газы мен кышкыл өнімдердің канда жиналуы, 0₂ аздығы тамыр кабырғасындағы хеморецепторларды тітіркендіру арқылы мидағы тыныс алу орталығын қоздырады.

Цианоз - ҚЖ-нен тамырларда қанның ағу жылдамдығы баяулап, кандатотықсызданған гемоглобиннің артық жиналып калуынан дамиды. Сол себептен саусақ үштарында, мүрында, бетте, еріндерде көгілдір түс пайда болады. Бұл акранианоз деп аталады.

Тахикардия - қанайналым жеткіліксіздігінен қуыс көктамырларда және оң жүрекше қуысында, қан іркіліп жиналып қалады. Осыдан Бейнбридж рефлексі бойынша симпатикалық нерв жүйесінің қозғыштығы ұлғаяды, тамырлардың қимылдық орталығы қозады. Жүрек соғуы жиілеуінің белгілі мөлшерде бейімдеушілік маңызы бар. Бұл кезде тамырлардың ішінде қанның ағу жылдамдығы ұлғаяды, ағзалар мен тіндерге оның тасымалдануы жақсарады.

Ісіну - организмде сұйық пен Nа+ иондарының жиналуы салдарынан пайда болады.

Алғашкы ЖШ сатыларында жасырын ісіну болады, өйткені денеде 5 л-ге дейін сұйыктың жиналуы жай көзге байқалмауы мүмкін. Ісінудің даму жолдарында қылтамырларда қан қысымның көтерілуі (жүрек жетімсіздігі кезінде ол сынап бағанасы бойынша 25-40 мм- ге дейін көтеріледі, к.ж. 20-25 мм), олардың қабырғалары өткізгіштігінін жоғарылауы, қандағы белоктар деңгейінің азаюының, оның тамыр сыртына шығып кетуінен және бауыр кызметінің бұзылуынан онкотикалык кысымның төмендеуі маңызды. Сонымен катар ЖШ кезінде бүйрекке ағып келетін кан азайғандыктан, Ренин-ангиотензин өндірілуі көбейеді де, сол арқылы бүйрекүсті бездерінде альдостерон түзуі артады. Гипоталамустык арткы бөлігіне антидиурездік гормонның өндірілуі көбейеді. Осылардың нәтижесінде Ыа иондары мен Н₂0-дың бүйрек өзекшелерінде кері сіңірілуі көтеріліп, организмде жиналып калуына әкеледі. Бұл кезде калий иондары зәрмен көп шығуына байланысты оның кандағы денгейі төмендейді де гипокалиемия дамиды.

Журек шамасыздығы клиникада 2 түрге бөлінеді:

1                     Сол қарыншалык;

2                     Оң карыншалык.

ЖШ клиникалық белгілері

Аспаптың зерттеулер

ЖШ кезінде гемодинамикалық бұзылыс дәрежесін және миокардтың функционалдық жағдайын бағалау максатында аспапты әдісті колданамыз.

Негізгі аспапты әдіске:

1.        ЭКГ;

2.        Рентгенологиялық зерттеу;

3.        ЭХОКГ жатады.

Нақтамалау қиындағанда көрсеткіш бойынша радионуклидті әдіс, компьютерлік томография колданылады.

Жүрек шамасыздығы кезінде жүректің систолалық және диастолалық кызметі бүзылады.

Систолалық дисфункция кезінде: миокардың

жиырылғыштығы төмендеп, айдау фракциясы (АФ) мен жүректің айдау қызметі азаяды. Көптеген жағдайда жүректің көлемі: соңғы диастолалық көлем (СДК) мен соңғы систолалық көлем (ССК) ұлғаяды.

Диастолалык дисфункңия кезінде:

1.        ЖШ клиникалык белгілері;

2.        АФ 45%-дан көп;

3.        Сол карыншаның қалыпты көлемі (СДКжәне ССК);

4.        Сол қарыншаның концентриялық гипертрофиясы;

5.        Доплер ЭХОКГ кезінде диастолальщ толудың

бұзылу белгілері;Аспаптық зерттеулер ішінен  ЭХОКГ-ның көмегі  аркылы ауқымды ақпар ала аламыз.

ЭХОКГ-ны жүргізу аркылы: жүректің зақымдалу дәрежесін және миокардтың функционалды жағдайын:жүрек қуысының өлшемін, қарыншалар кабырғасының қалыңдығын және айдау фракциясын біле аламыз .Доплерография көмегімен диастолалык функция көрсеткішін бағалауға болады. Емдеу тәсілдері Алдымен ЖШ пайда болу себебін анықтау керек.Егер де: жүрек акауы болса, хирургияльщ коррекцияжүргізу, сол сияқты констриктивті перикардит кезінде перикардэктомия, аневризмэктомия жасалу керек. ЖШ қай аурудын асқынуы болып табылады, негізгісол ауруды қарқынды түрде емдеу керек.Емдеу шаралар кезіндегі ең маңыздысы – салмақты калыпка келгіру және тұзды тағамды шектеу.

Дәрі-дәрмекпен емдеу.

ЖШ емдеуде негізінен 4 дәрілік тобын колданады, яғни ИАПФ, диуретиктер, В блокатор және жүрек гликозидтері.

ИАПФ және В бл пренаратын ЖШ ерте сатысында тағайындау өлім көрсеткішін 2 есеге төмендетеді.

Бұдан баска қосымша сниронолактон (верошпирон) қолдануға болады. Көрсеткіш бойынша гликозидгі емес инотропты препараты және аз дозадағы антикоагулянтты препараттар тромбоэмболияның пайда болуына кедергі жасайды.

Систолалык дисфункция негізіндегі ЖШ-ның барльщ сатысында ИАПФ препаратын тағайындау негізгі көрсеткіш болып табылады.

Бұл препаратты тағайындауда Гипотония қарсы көрсетілім болып табылмайды. Систолалық артериалды кысым сынап бағанасы бойынша 90 мм-ден төмен болған жағдайда ИАПФ препаратын абайлап тағайындаған жөн.

Егерде науқастьщ қандағы артериялык кан қысымы түсіп кетпей, езін өзі жақсы сезінсе, препарат дозасын біртіндеп ұлғайту керек.

Егер наукас диуретик қабылдап жүрген болса, онда ИАПФ препаратын тағайындар алдында диуретик мөлшерін азайту немесе 1-2 күн үзе түру керек.

Егерде ИАПФ препаратын (каптоприл, эналаприл, диротон) тағайындауға қарсы көрсетілім болса, науқасқа ангиотензин II рецептор блоктарын қолдануға болады (лосартан, вальсартан т.б.)

Соңғы 25жылда созылмалы ЖШ кезінде В-блоктарды қолдану жақсы нәтиже беруде, олардың ішінде негізінен Карведилол ЖШ емдеуде тиімді.

Карведилолды колдану кезінде: ЖШ ФКжоғарылап, айдау фракциясы үлғайып, өлім көрсеткіші төмендейді және науқастың өмір сүруі үзарьіп, госпитализациялау жиілігі төмендейді. ЖШ кезінде В-блоктарды қолданудағы басты мәселе, оның тиімділігінің өте баяу берілуі. В-блоктарды (карвиделол) өте аз мөлшерден бастап, ақырындап көтеру керек.

Диуиетиктер - бұл препарат перифериялык ісіну немесе айқын ентікпе пайда болған кезде тағайындалады.

ЖШІІА және бүйректің қызметі қалыпты болғанда Гипотиазид. ал ЖШІІБ кезінде фуиосемид тағайындалады.

Науқастың жағдайы тұрақталған соң Тииампур немесе Гипотиазид препараттарына ауысуға болады.

Диуретикті тағайындаудағы максат - сұйьщтыктың іркіліп қалуын болдырмау (әсіресе өкпедегі іркілістің алдын алу).

Диуретик қабылдап жүрген наукастарға ИАПФ тағайындалады, өйткені диуретик Ренин-ангиотензин системасының активациясын шақырады. Диуретикті ИАПФ-тен 2 сағат бұрын ішу керек.

Науқастағы ентікпе дәрежесіне және ісіну мен салмаққа байланысты диуретик мөлшерін өзгертіп отырады.

Соңғы жылдары ЖШ емдеуде осы препараттардан басқа Спиронолактон ( всрошпипон ) препапаты қосылды. ЖШ ауыр сатысында Верошпиронды қосып емдеу өлім көрсеткішін 30%-ға азайтады.

Верошпиронның орташа мөлшері - тәулігіне 25 мг.

Верошпирон миокардтағы альдостеронды рецепторға әсер ету арқылы интерстицалды фиброз дәрежесін азайтып, сол қарыншаның диастолалық қызметін ұлғайтады, сонымен қатар тамырлардын кұрылысы мен қызметін қайта қалпына келуге мүмкіндік жасайды.

Жүрек гдикозидтерін тағайындау да ең негізгі көрсеткіш жүрекшелер дірілі, сонымен катар егерде наукасқа тағайындалған ИАПФ +В бл+ диуретиктер әсері жеткіліксіз болған жағдайда қолданады.

А.Х.КАМЕТОВА

Жалагаш аудандық

емхаиасының кардиолог дәрігері

Дереккөзі: «Денсаулық» журналы, - 2009(№11). – 18-19 бет.