Күнжіт майы (сезам майы ) — күнжүт өсімдігінен алынатын өсімдік майы. Ол негізінен глицериннің толық күрделі эфирлерінен — глицеридтерден (95 — 98%), қаныққан және қанықпаған бір негізді майлы қышқылдардан тұрады. Күнжіт майының түсі ашық сары; тығыздығы 0,922 г/ см3; -3 — 6°С-та қатаяды; сұйық күйінде жартылай кебеді; суда ерімейді, органикалық еріткіштерде ериді (төм. спирттерден басқа). Күнжіт майы күнжүт дәнін ылғалдап, 100°С шамасында қыздыра езіп, екі рет сығымдау және шаю арқылы алынады. Күнжіт майы кондитер және консервілеу өнеркәсібінде, маргарин және сабын өндірісінде пайдаланылады.

КҮНЖІТ ТҰҚЫМДАСЫ — шөп, кейде бұта түрінде кездесетін қос жарнақты өсімдіктер. Негізінен Оңт. Африкада, Мадагаскар, Сокотра аралдарында, Оңт.-Шығыс Азия, Жаңа Гвинея және Солт. Австралияның тропиктік, субтропиктік белдемдерінде кездеседі. К. т-ның дүние жүзінде 12 туысы, 90-ға жуық түрі, ал Қазақстанда күнжіт (Sesamum) туысы, оның бір ғана – үнді күнжіті (Sesamum indicum) деген түрі бар. Б9л – биікт.1 — 2,5 м-дей, өте тез өсетін бір жылдық өсімдік. Сабағы тік, 4 — 8 қырлы, тамыры 1 м тереңдікке дейін кетеді. Төм. жапырақтары қысқа, жалпақ болады. Орта тұсындағылары ірі келеді. Ашық қызғылт, күлгін не ақ түсті, дара гүлі жапырақ қойнауынан жетіледі. Гүлі оймаққа ұқсайды. Маусым-тамыз айларында гүлдеп, жемістенеді. Вегетациялық мерзімі 2,5-5 ай. Жемісі – көп қырлы қорапша, ұз. 3-5 см, піскенде қақырап ашылады да, тұқымы жерге төгіледі. Бір қорапшада 80-ге жуық дән болады. К. т. май алу үшін өсіріледі. Оның дәнінде 50-65% май болады (құндылығы жағынан зәйтүн майынан кем түспейді). Күнжіт майы тағам өндірісінде, сабын қайнату үшін, парфюмерияда қолданылады. Сондай-ақ күнжіт дәнін шығыстың тәтті тағамы — халуа жасау үшін пайдаланылады Қайнатқандағы шығатын майының күйесінен жоғары сапалы қытай тушы (сурет салатын бояу) жасалады.

Үнді күнжіті (1 — гүлді жөне жемісті бұтағы; 2 — жапырағы)

С.Турдиев

Дереккөзі:  Қазақстан. Ұлттық энциклопедия[Мәтін]: Т. 5/Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2003. – 130 б.