"Балқаш қаласының орталықтандырылған кітапхана жүйесі"
коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Коммунальное государственное учреждение
"Централизованная библиотечная система города Балхаш"

Біздің сайтқа қош келдіңіз. Өзіңізге керекті сұрақтардың жауабын табуда осы сайттағы мәліметтердің көмегі тиеді деп үміттенеміз.

Опрос

Интернетте қанша уақыт өткізесіз?

Сармантайұлы Ахметжан

Просмотров: 1281

 

     Ахметжан Сармантайұлы (1862-1930 ж.ж.), ақсақалдардың айтуы бойынша, Семей губерниясы Қарқаралы уезі Қотанбұлақ болысының Құсақ даласында дүниеге келген, қазіргі Қарағанды ​​облысы Ақтоғай ауданының аймағы. Атасы Байзақ батыр атанған, сонымен қатар палуан, ал әкесі Сармантай бай, болыс билеушісі, Дадан Тобықтының асыл тұқымы болған.
     Ахметжан Сармантайұлы ақындардың, домбырашылардың ортасында өсіп, музыкаға әуес болды, домбыра шертіп, әуен шығаруды ерте бастады. Ол сондай-ақ ел басқару қабілетімен әкесіне тартқан, тілге шешен, өз пікірін айта және қорғай білген. Ол сұлтандармен, билермен және данышпандармен кеңінен араласып, олар оның сөзін жерге тастамайтын. Әлихан Бөкейханов Ахметжан Сармантайұлының рухани ұстазы болған.
     Кеңес өкіметі орнағаннан кейін шығу тегіне байланысты ол бірден қара тізімге ілінді. 1927 жылы байлардың мүлкін тәркілеу туралы қаулы қабылданды, бұл халық арасында наразылық тудырып, тәртіпсіздіктер басталды. Ахметжан Сармантайұлы бірнеше рет қамауға алынды, бірақ кейін танымал және дарынды домбырашы - күйші болғандықтан босатылды. Оның шығармашылық жұмысының шыңы «58-статья» күйі болатын, мұнда ол музыка тілімен  үрейге толы заман туралы айтып, бостандық үшін күресуге шақырды. Билік оның күйлерін ойнауға тыйым салды, бірақ Ұлы қазақ даласының халқы бұл күйді ұрпақ үшін сақтап қалған. Ахметжан Сармантайұлы сонымен қатар «Сегізаяқ», «Қосбасар», «Көкейкесті», «Қасырет», «Терісқақпай», «Саржайлау» және басқа күйлердің авторы.
    1930 жылы 12 наурызда НКВД  Ахметжан Сармантайұлын қамауға алып, қазіргі Ақтоғай ауданының аумағында  ұжымдастыруға қарсы көтерілістің басшысы және «58-статья» күйінің авторы ретінде 58 ст. 2.10. тармақтары бойынша кінә тағылады. 1930 жылы 22 қыркүйекте ОГПУ ПП Үштіктің шешімімен өлім жазасына кесіледі. НКВД құжаттарында ату уақыты мен күні туралы нақты мәліметтер көрсетілмеген, бірақ 1931 жылдың қаңтарында Қарқаралыда «Қарқаралы арнайы лагерінің 15 тұтқыны бір күнде атылып, олардың денелері Қарқаралы тауларының Үлкен көліне батып кеткені және олардың арасында Ахметжан Сармантайұлы, керемет домбырашы да болды ... » деген жанама  мәліметтер бар.
     КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1989 жылғы 16 қаңтардағы «30-40 жылдар мен 50 жылдардың басында болған қуғын-сүргін құрбандарына қатысты әділеттілікті қалпына келтіру жөніндегі қосымша шаралар туралы» Жарлығының І бабына сәйкес Ахметжан Сармантайұлына тағылған барлық айыптар алынып тасталды және қылмыс құрамының болмау себебінен ақталды.
     Балқаш қалалық мәслихатының 2000 жылғы 19 қаңтардағы «Қала көшелерінің атауларын реттеу туралы» № 3/31 шешіміне сәйкес, II Садовый тұйық көшесі  Ахметжан Сармантайұлы тұйық көшесі болып өзгертілді. Оның тікелей ұрпақтары біздің қалада тұрады және жұмыс істейді.
      Ахметжан Сармантайұлының есімі және оның баға жетпес шығармашылығы халық жадында сақталып, мәңгілікке қалады.
Мақалалар тізімі:
1. Сардарбек, К. «58-статья зарзаман» / К.Сардарбек. - Алматы: Дайк – Пресс, 2007. – 200 б. 
2. Балқаш.  Тарих беттері / құраст.: Н.Т.Жаксенова, А.Б.Исабекова, Р.Д.Сәкенова. - Қарағанды: ЖШС «Арқа және К», 2007 – 438 с.
3. Ахметжан, С. Көше аттарын өзгерту / С.Ахметжан // Балқаш өңірі. – 2000. – 1 қыркүйек (№67-68). – 3 б.
4. Жиенханұлы, Н. Ахметжанның күйі – «Елу сегіз» / Н.Жиенханұлы // Балқаш өңірі. – 2000. – 4 ақпан (№10). – 7 б.
5. Сұлтанбеков, Ж. Арқа ардақтысына арналған кітап / Ж.Сұлтанбеков // Балқаш өңірі. – 2008. – 4 сәуір (№27). – 4 б. 
6. Жиенханов, Н. Күй құдіреті / Н.Жиенханов // Балқаш өңірі. – 2008. – 4 сәуір (№27). – 4 б.
7. Башар, Ж. Өткенге құрмет – келешекке өнеге / Ж.Башар // Балқаш өңірі. – 2008. – 6 маусым (№51-52). – 4 б.

 

 

 

      

 

      


Дата редактирования: 29 Наурыз 2024

Рейтинг@Mail.ru

Яндекс.Метрика